Antykoncepcja hormonalna wywodzi się z przesłanki, która drążyła umysły filozofów nawet jeszcze w starożytności. Bowiem początki poszukiwania skutecznej i odwracalnej metody antykoncepcji wywodziły się ze znanego faktu biologicznego jakim jest niemożność zajścia w ciążę kobiety, która jest już w ciąży. Jeszcze na początku XX wieku stwierdzono, że przyczyną tego stanu rzeczy jest wysokie stężenie progesteronu w organizmach kobiet ciężarnych. Do praktycznego wykorzystania tego odkrycia konieczne było posiadanie dużej ilości biologicznie czynnego progesteronu. Ale do połowy wieku XX zarówno koszty jak i uciążliwość możliwości pozyskiwania progesteronu przekreślały możliwość wyprodukowania ogólnodostępnej antykoncepcji hormonalnej. Dopiero badania z połowy wieku XX doprowadziły do wyprodukowania syntetycznych odpowiedników progesteronu (tzw. progestagenów) i od tego czasu antykoncepcja hormonalna rozwija się bardzo dynamicznie.
W rzeczywistości do antykoncepcji hormonalnej potrzebne są tylko składniki, które działają progestronowo – podobnie. Ale okazało się, że stosowanie samych tylko progestagenów, co prawda zapobiega ciąży, ale staje się także przyczyną niekontrolowanych krwawień i plamień z narządu rodnego kobiety. Wobec tego większość hormonalnych form antykoncepcji hormonalnej opiera się na równoczesnym podawaniu zarówno progestagenów jak i estrogenów.
Od czasu odkrycia możliwości produkcji progestagenów i estrogenów, zsyntetyzowano już wiele setek związków chemicznych z obu tych grup. W toku badań okazało się także że możliwe jest wyprodukowanie związków, które mogą mieć działanie modulujące receptory dla obu tych hormonów, występujących w warunkach naturalnych. Do takich właśnie związków należy octan ulipristalu. Ten syntetyczny związek chemiczny, będący głównym składnikiem pigułki Ella One®, ma działanie progesteronowo – podobne. Tyle tylko, że progesteron (można o nim mówić że jest to hormon ciążowy) działa poprzez receptory progesteronowe (jest agonistą tych receptorów) a octan ulipristalu jest modulatorem receptorów progesteronowych (czyli że w niektórych przypadkach działa jak agonista, a w niektórych jako antagonista tych receptorów).
Główny mechanizm działania antykoncepcji hormonalnej polega na niedopuszczeniu do owulacji (działanie antyowulacyjne). Wszystkie klasyczne metody antykoncepcji hormonalnej, to przyjmowanie leków od początku cyklu miesiączkowego i powstrzymywanie rozwoju pęcherzyków jajnikowych, a co za tym idzie, uniemożliwienie jajeczkowania (owulacji). A bez powstania komórki jajowej nie ma żadnych szans na jej zapłodnienie i ciążę.
Dzięki obserwacji klinicznej (głównie dzięki badaniom USG i badaniom biochemicznym) można obserwować powiększanie się pęcherzyków jajnikowych w normalnym cyklu i w cyklu stosowania antykoncepcji hormonalnej. Na tej podstawie można nawet przewidzieć, kiedy dojdzie do pęknięcia pęcherzyka i wydobycia się komórki jajowej (co jest szczególnie ważne przy procedurach rozrodu wspomaganego; inseminacji, zapłodnienia pozaustrojowego). Dzięki takim samym badaniom można stwierdzić kiedy podanie leków stosowanych do antykoncepcji po stosunku, może jeszcze zapobiec owulacji, a kiedy już nie.
Na podstawie badań biochemicznych i USG wiadomo, że podanie dużej dawki klasycznych progestagenów (od wielu lat jest to zwykle lewonorgestrel w dawce 1,5 mg lub w dwóch dawkach po 0,75 mg) jest w stanie zahamować owulację, i nie dopuścić do ciąży, nawet jeżeli użyje się tego leku w okresie do 72 od niezabezpieczonego stosunku płciowego.
Od kilku lat posiadamy na rynku produkt o nazwie Ella One®, jest to pigułka stosowana do antykoncepcji po stosunku, zawiera 30 mg octanu ulipristalu (tak jak wspomniano powyżej, związku który jest modulatorem receptorów progesteronowych). Przyjęcie tego leku zapobiega owulacji i w większości przypadków, nawet przyjęcie go w okresie powyżej 72 godzin (do 120 godzin) od niezabezpieczonego stosunku, może nie dopuścić do zajścia w ciążę. Ogólnie uważa się, że z dwóch produktów do antykoncepcji po stosunku, dostępnych na polskim rynku (Escapelle® i Ella One®), ten ostatni ma większą skuteczność.
Trzeba dodać, że zarówno przyjęcie jednego albo drugiego produktu nie zawsze gwarantuje uniknięcie ciąży. Ale z drugiej strony, nie stwierdzono aby którykolwiek z tych leków dawał jakieś poważniejsze działania niepożądane u kobiety albo mógł powodować jakieś zaburzenia rozwojowe u płodów rozwijających się mimo przyjęcia tych leków.
Autor: Dr n. med. Medard Lech